giati web

Ομοεθνείς πρόσφυγες και ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας – 190 έτη από τις πρώτες απόπειρες εφαρμογής προνοιακών δημόσιων πολιτικών στο σύγχρονο ελληνικό κράτος – Νίκος Σπ. Ζέρβας

Εισαγωγικές παρατηρήσεις – Η έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και τα πρώτα προσφυγικά ρεύματα – Το προσφυγικό ζήτημα κατά την καποδιστριακή περίοδο – Η προσφυγική πολιτική του Καποδίστρια – Οι αντιδράσεις του γηγενούς πληθυσμού της Πελοποννήσου απέναντι στην καποδιστριακή προσφυγική πολιτική – Το προσφυγικό ζήτημα στη μετα-καποδιστριακή περίοδο.

  

 Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

 

Η έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά τις αρχές της τρίτης δεκαετίας του 19ου αιώνα κατέστησε την ελληνική επικράτεια ως τόπο υποδοχής ομοεθνών προσφύγων. Το υποτυπώδες σε οργάνωση και υποδομές ελληνικό κρατίδιο κλήθηκε να διαχειριστεί τα προσφυγικά ρεύματα, που συνέρεαν στα απελευθερωμένα εδάφη του καθόλη τη συγκεκριμένη δεκαετία. Ωστόσο, εξαιτίας των πενιχρών, έως και παντελώς ανύπαρκτων, ανθρωπίνων και κυρίως υλικών πόρων, τα πρώτα ψήγματα της κρατικής μέριμνας για τους ξεριζωμένους κατοίκους διαφόρων επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εντοπίζονται μόλις κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1820, οπόταν κυβερνητικά καθήκοντα ανέλαβε ο Κερκυραίος πολιτικός και διπλωμάτης, Ιωάννης Καποδίστριας. Κατά τη διάρκεια της καποδιστριακής κυβερνητικής περιόδου διαμορφώθηκε το πρώτο οργανωμένο σχέδιο για την εγκατάσταση και την ένταξη στην κοινωνική και οικονομική ζωή δεκάδων χιλιάδων προσφύγων.

Τὸ μίσος τοῦ Κοραῆ καὶ τοῦ Βελουχιώτη πρὸς τὸν Καποδίστρια! Ἕνα πολύτιμο μάθημα γιὰ τοὺς Ἕλληνες, ἀπὸ τὸν Βρετανὸ Christopher Woodhouse
 
Γράφει ὁ Παναγιώτης Γ. Παῦλος, Πανεπιστήμιο τοῦ Ὄσλο
 
Τέτοια ἦταν καὶ ἡ προσωπικότητα τοῦ Βρετανοῦ πολιτικοῦ, στρατιωτικοῦ, ἀγωνιστῆ τῆς Ἀντίστασης κατὰ τοῦ Ναζισμοῦ, μέλους τῶν Βρετανικῶν μυστικῶν ὑπηρεσιῶν, διπλωμάτη καὶ...ἱστορικοῦ, Christopher Montague ‘Monty’ Woodhouse, Βαρώνου τοῦ Terrington, ὁ ὁποῖος πέθανε τὸ 2001 σὲ ἡλικία 83 ἐτῶν.
 
Ὅσον ἀφορᾶ στὰ ἑλληνικὰ πράγματα, ἡ συνεισφορὰ τοῦ Woodhouse εῖναι ἐκπληκτικὰ εὐρεία. Σὲ ἐπιχειρησιακὸ ἐπίπεδο σχετίζεται μὲ σειρὰ γεγονότων κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Γερμανικῆς Κατοχῆς. Τὸ 1941 ἦταν ἐκ τῶν Ἐκτελεστικῶν ἀξιωματούχων τῶν Βρετανικῶν Ἀποστολῶν (Special Operations Executive) ποὺ στάλθηκαν στὴν Κρήτη προκειμένου νὰ ὀργανώσουν τὶς δυνάμεις Ἀντίστασης. Τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1942 τὸν συναντοῦμε ὡς ἀλεξιπτωτιστὴ στὴν ἠπειρωτικὴ Ἑλλάδα, ὑποδιοικητὴ τῆς Δύναμης Ηarling ὅταν μαζὶ μὲ τὸν Διοικητή Εddie Μyers, εἶχαν ὡς ἀποστολὴ τὴν ἀνατίναξη τῆς γέφυρας τοῦ Γοργοποτάμου. Μετὰ τὴν ἐπιτυχῆ ἔκβασή της, ὁ Woodhouse παρέμεινε στὴν Ἑλλάδα, καθὼς ἦταν ἀπὸ τοὺς λίγους Βρετανοὺς ἀξιωματικοὺς ποὺ μιλοῦσαν ἑλληνικὰ καὶ συχνὰ συνομιλοῦσε μὲ ἑλληνικοὺς πολιτικοὺς παράγοντες στὴν Ἀθήνα, ἐνῶ τὸν Ἰούλιο τοῦ 1943 τό Foreign Office τόν ὅρισε ἐπικεφαλῆς τῆς Βρετανικῆς Στρατιωτικῆς Ἀποστολῆς στὴν Ἑλλάδα.
 
Τὸ ἐνδιαφέρον, ὡστόσο τοῦ Woodhouse γιά τὴν Ἑλλάδα, δὲν περιορίζεται στὴν στρατιωτικὴ συνδρομή του. Ἔχοντας μετὰ τὸν πόλεμο ἤδη διατελέσει Βουλευτὴς τῶν Συντηρητικῶν (1959-1966), ὅταν παράλληλα ὑπῆρξε καί Fellow στό Nuffield College στό Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης, ὅπου ἄλλωστε εἶχε πραγματοποιήσει Κλασσικὲς Σπουδές, ὑπῆρξε πολυγραφότατος συγγραφέας πληθώρας ἔργων ποὺ περιστρέφονται γύρω ἀπὸ τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν Ἑλλάδα.
 
Ἀπὸ τὴν ἐκτενῆ βιβλιογραφία του, σταθμὸς εἶναι τὸ ἔργο του, Καποδίστριας: Ὁ Θεμελιωτὴς τῆς Ἑλληνικῆς Ἀνεξαρτησίας (Capodistria, The Founder of Greek Independence), ποὺ ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης τὸ 1973, δηλαδὴ ἕνα ἔτος πρίν ὁ Woodhouse ὁλοκληρώσει τὴν δεύτερη Κοινοβουλευτικὴ θητεία του ὡς Βουλευτὴς Ὀξφόρδης (1970-1974). Πρόκειται γιὰ μία ὀγκωδέστατη μελέτη, ἀποτελούμενη ἀπὸ ΄21. Κεφάλαια ποὺ κατανέμονται σὲ 6 τμήματα μίας ἔκδοσης 500 σελίδων, μὲ ἐκτενέστατη βιβλιογραφία πρωτογενῶν καὶ δευτερογενῶν πηγῶν, ὑποστηριζόμενη ἀπὸ πίνακες καὶ χάρτες.
 

Γράφει ο Χρίστος Γούδης
Α. ΤΑ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
Επέλεξα να παρουσιάσω κάποια ελάχιστα αλλά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το κορυφαίο σύγχρονο έργο (2022) του Γιάννη Γεράση, το σχετικό με τον Ιωάννη Καποδίστρια, ένα εκτενές έργο τετρακοσίων (400) περίπου σελίδων, εμβριθές, αναλυτικά τεκμηριωμένο, πολυδύναμο, και πολυεπίπεδο. Ο συγγραφεύς με αφορμή την μελέτη της μοναδικής αυτής προσωπικότητας του νέου Ελληνισμού, η οποία τον οδήγησε στην αναδίφηση, κριτική αντιμετώπιση, και αξιολόγηση μιας πολλαπλότητας (της ολότητας θα έλεγα) σχετικών ιστορικών και άλλων πηγών, ανασκάπτει το ιστορικό παρελθόν, εμβαθύνει την αναζήτησή του για τα πραγματικά αίτια της κακοδαιμονίας μας, και παρέχει διδάγματα για το μέλλον, προσπαθώντας παράλληλα να μας αφυπνίσει, και να μας κάνει να δραπετεύσουμε από τα στρεβλά στερεότυπα που εκουσίως ή ακουσίως πολλοί μας σερβίρουν κατά τρόπο άκριτο, αφοριστικό, και σε πολλές περιπτώσεις μεθοδευμένο. Πρόθεσή μου είναι να διεγείρω το ενδιαφέρον του αναγνώστη να εντρυφήσει στο σύνολο του πονήματος και να εξαγάγει τα δικά του συμπεράσματα από την δική του προσωπική μελέτη.
Ο Γιάννης Γεράσης, γνωστός και διακεκριμένος άνθρωπος των γραμμάτων, γεννήθηκε στην Καρδίτσα το 1940. Συνέγραψε πλήθος άρθρων και πολλά βιβλία [«Διαδικασία, Νέα ανάγνωση της Αρχαίας και Νεάς Τραγωδίας» (1979), «Η Νεοελληνική Ταυτότητα και οι Μυθικοί της Μετασχηματισμοί» (1989), «Η άρθρωση της Εποχής» (1991), «Η Εικόνα ως Οντολογία του Αγαθού» (1994), «Η Ελλάδα στη Δίνη της Οικονομικής Κρίσης» (2009), «Το Χρονικό της Εθνικής Τραγωδίας» (2013), «Shooting Process: Κινηματογράφος και Πολιτική - η περίπτωση του σκηνοθέτη Δ. Θέου» (2019), «Η Αγωνία του Οιδίποδα: Η μετάβαση από τον Ελληνικό στον Χριστιανικό κόσμο» (2019), «Οι Συνεχίζοντες τον Κέλσο: Η πολιτική καταγωγή του Χριστιανισμού και ο μηχανισμός παραγωγής παρυποστάσεων» (2020), «Διαδικασία» (δεύτερη γραφή του αρχικού κειμένου, 2021), «Ιωάννης Καποδίστριας και ο Κόσμος της Επανάστασης του 1821» (2022), «Η Δεύτερη εξορία του Ανδρέα Κάλβου» (2022)], ενώ υπήρξε και επιμελητής της περιοδικής έκδοσης «Μονόκερως» από το 1998 μέχρι το 2008, σε συνεργασία με τον μεγάλο μας σκηνοθέτη και συγγραφέα Δήμο Θέο (1935-2018), με τον οποίο, αναφέρω παρεμπιπτόντως, συνδεόμουνα με προσωπική φιλία. Το «Γιάννης Γεράσης» είναι το λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ιωάννη Θέου, μικρότερου αδελφού του Δήμου.
Χρίστος Γούδης
 

12 & 13 Νοεμβρίου 2021

3ο Διεθνές ΘεολογικόΣυνέδριο

10:30-10:50 Λέων Μπρανκ – Νικόλαος Καρζής,
Θεολόγος, Δρ. Θεολογίας - Ηλεκτρολ.- Μηχανικός
Το όραμα του Ιωάννου Καποδίστρια για τον Ελληνισμό και η ματαίωσή του

Μουσείο Μπενάκη, αρχ. 46 (Σούτσου - Καρατζά), φ. 22, 1 δίφυλλο (αρ. 1144), 27,7 X 21,5 εκ. και Αρχείο Καποδίστρια. ανέκδοτη

Εν Ναυπλίω, τη 9/21 Ιουλίου 1831

Η επιστολή μου της 1ης/13ης ευρίσκετο ακόμη καθ’ οδόν προς Ναυαρίνον, ότε έλαβον, Πρίγκηψ, την υμετέραν υπ’ αριθμόν 23 και υπό ημερομηνίαν της 20ής Ιουνίου.

Δεν θα ημπορούσα να σας ευχαριστήσω επαρκώς διά τον ζήλον και την αφοσίωσιν που επιδεικνύετε. Ανεύρον περί τούτου νέον δείγμα εις τας φροντίδας τας οποίας καταβάλλετε διά να μου προμηθεύσητε τα μέσα, ώστε να σώσω τον τόπον αυτόν εκ των κινδύνων διά των οποίων τον απειλεί η κακοήθεια. Θα στενοχωρηθήτε πάντως όπως και εγώ, μανθάνων ότι τα μέσα ταύτα μέχρι στιγμής δεν ανταπεκρίθησαν ούτε εις τας ελπίδας σας ούτε εις τας προσδοκίας μου.

Μουσείο Μπενάκη, αρχείο 46 (Σούτσου - Καρατζά), φ. 21, 1 δίφυλλο (αρ. 1013), 28,1x22,1 εκ. ανέκδοτη

Εν Ναυπλίω, τη 27 Ιανουαρίου / 8 Φεβρουαρίου 1831

Άκρως ιδιαιτέρα και άκρως απόρρητος.

Πρέπει να προσθέσω, Πρίγκηψ, εις την μακροσκελή επιστολήν την οποίαν σας έγραψα σήμερον και μερικάς παρατηρήσεις όλως ιδιαιτέρας επί των βδελυρών τεχνασμάτων διά των οποίων η λεγομένη αντιπολίτευσίς μας προσπαθεί να ανατρέψη την παρούσαν κατάστασιν των πραγμάτων εις την Ελλάδα. Αναγνωρίζουσα την αδυναμίαν της εις το εσωτερικόν της χώρας, αναζητεί υποστήριξιν έξωθεν, και επειδή δεν την ευρίσκει εις την πεφωτισμένην και ευεργετικήν πολιτικήν των Συμμάχων Αυλών, προσπαθεί να την αποκτήση υπό των κατασκευαστών των λιβέλλων και των συντακτών των εφημερίδων.

Ο γηραιός Κοραής κατόπιν της προτροπής μερικών χρεοκοπημένων Χίων ήρχισε δι’ ενός φυλλαδίου εις το οποίον αναφέρεσθε και σεις. Εκατοντάδες αντιτύπων του φυλλαδίου τούτου απεστάλησαν ταχέως εις Σύρον προς τον κύριον Πρασακάκην. Ο έντιμος ούτος άνθρωπος μου το εγνωστοποίησε και έκρινεν ότι δεν έπρεπε να εκτελέση την αποστολήν η οποία του ανετέθη, χωρίς να συμμορφωθή προς τας οδηγίας μου. Τον επεφόρτισα να διατηρήση εν παρακαταθήκη το δηλητήριον τούτο, μέχρις ότου ημπορέσει η Κυβέρνησις να συντάξη μίαν απάντησιν, η οποία τιθεμένη εις την κυκλοφορίαν ομού μετά του φυλλαδίου του Κοραή θα αποτελέση το αντίδοτον τούτου.

Στην επέτειο της δολοφονίας του Ι. Καποδίστρια (π.ημ. 27 Σεπτεμβρίου / ν.ημ. 9 Οκτωβρίου 1831), η Ρωσική Πρεσβεία στην Ελλάδα ανήρτησε φωτογραφίες από την Ελληνική Πλατεία στην Αγία Πετρούπολη, όπου έζησε ο Έλληνας Κυβερνήτης στη Ρωσία και έχει ανεγερθεί μνημείο του από το 2003.

Ὅταν τὸ 1776 γεννήθηκε στὴν Κέρκυρα ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας τὰ Ἑπτάνησα ἦταν ἀκόμα ὑπὸ τὴν κατοχὴ τῆς Βενετικῆς Δημοκρατίας. Ἡ σταδιακὴ ἀπόσπαση  τῶν Ἰονίων νήσων ἀπὸ τὴ βυζαντινὴ αὐτοκρατορία ἀπὸ διάφορους ξένους ἡγεμονίσκους εἶχε ἀρχίσει ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ 11ου αἰ. καὶ κράτησε ὣς τὸ 1797 ὅποτε κατέλαβαν τὰ Ἑπτάνησα οἱ Γάλλοι. Κατὰ τὸ μακρὸ αὐτὸ χρονικὸ διάστημα τῶν 400 περίπου χρόνων οἱ δυνάστες εἶχαν ἐπιβάλει στὰ νησιὰ ὡς ἐπίσημη γλώσσα τὴ βενετσιάνικη διάλεκτο. Ὅλες οἱ δημόσιες ὑπηρεσίες συνέτασσαν τὰ ἔγγραφά τους σὲ αὐτὴ τὴ διάλεκτο καὶ ὅλες οἱ ἐπίσημες συζητήσεις μεταξὺ διοικητικῶν, στρατιωτικῶν καὶ θρησκευτικῶν ἀρχῶν μὲ τοὺς τοπικοὺς παράγοντες διεξάγονταν σὲ αὐτὴ τὴ γλώσσα.

Μέχρι τὸ τέλος  τῆς βενετικῆς κυριαρχίας στὰ νησιὰ  δὲν λειτουργοῦσαν σχολεῖα κατώτερης, μέσης καὶ ἀνώτερης παιδείας. Ὁ Κερκυραῖος λόγιος Μάριος Πιέρης γράφει χαρακτηριστικὰ ὅτι, ὅταν ἔφθασε στὴν Padova γιὰ πανεπιστημιακὲς σπουδές, ἡ μέχρι τότε ἐκπαίδευσή του στὴν πατρίδα του ἦταν πολὺ πτωχή «…μέτρια γνώση τῆς γαλλικῆς…σχετικὴ γνώση τῆς ἰταλικῆς, ὅση μποροῦσε νὰ ἀποκτήσει ἕνας νεαρὸς Κερκυραῖος Βενετὸς  ὑπήκοος, ποὺ δὲν εἶχε σπουδάσει συστηματικὰ μὲ ἀνεπαρκῆ γνώση ὅρων καὶ λατινικῶν γνώσεων μὲ λίγη γραμματικὴ  καὶ διάβασμα χωρὶς σύστημα ἀπὸ βιβλία κάθε εἴδους».  Καὶ ὁ ἐπίσης Κερκυραῖος λόγιος Ἀρλιώτης γράφει: «…μόλις δὲ τὸ ἕκτο ἔτος συνεπλήρωσα εἰσήχθην εἴς τινα μοναστήριον ἔνθα ἐδιδάχθην κακῶς μὲν νὰ ἀναγιγνώσκω, ἔτι δὲ χεῖρον νὰ γράφω, διότι ταῦτα μόνον χάριτι θεία ἠμᾶς ἀπομένουσι…».

Ἡ Ἑλ­λη­νι­κὴ Ἐ­πα­νά­στα­ση τοῦ 1821, ἀ­φοῦ ἐ­πὶ ἑ­πτα­ε­τί­α ἀν­τι­με­τώ­πι­σε τοὺς στρα­τοὺς καὶ τοὺς στό­λους τῆς Ὀ­θω­μα­νι­κῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας, τῆς Αἰ­γύ­πτου καὶ τῆς Βερ­βε­ρί­ας, ἀλ­λὰ καὶ τὴν ἐ­χθρό­τη­τα, ἰ­δι­αί­τε­ρα κα­τὰ τὰ πρῶ­τα ἔ­τη, τῶν Εὐ­ρω­πα­ϊ­κῶν Δυ­νά­με­ων, ἀ­φοῦ γνώ­ρι­σε θρι­άμ­βους καὶ συμ­φο­ρές, ἀ­φοῦ ὑ­περ­πή­δη­σε με­γά­λους κιν­δύ­νους, κα­τὰ τὰ μέ­σα τοῦ 1827, βρι­σκό­ταν πλέ­ον στὸ χεῖ­λος τοῦ γκρε­μοῦ!

Με­τὰ τὴν πτώ­ση τοῦ Με­σο­λογ­γί­ου, με­τὰ τὸν θά­να­το τοῦ Κα­ρα­ϊ­σκά­κη καὶ τὴν ἐ­πα­κο­λου­θή­σα­σα κα­τα­στρο­φὴ τοῦ Φα­λή­ρου καὶ τὴν δι­ά­λυ­ση τοῦ στρα­το­πέ­δου τῶν Ἀ­θη­νῶν, ἡ κα­τά­στα­ση εἶ­χε φθά­σει στὸ ση­μεῖ­ο μη­δέν. Ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὸ Ναύ­πλι­ο καὶ κά­ποι­ες ἄλ­λες πό­λεις, ὁ­ρι­σμέ­να φρού­ρι­α, τῆς Μά­νης, τῆς πε­ρι­ο­χῆς τοῦ Ἰ­σθμοῦ καὶ τῶν νη­σι­ῶν, ἡ ὑ­πό­λοι­πη χώ­ρα κα­τε­χό­ταν ἀ­πὸ τὸν ἐ­χθρὸ ἢ βρι­σκό­ταν στὴν δι­ά­θε­ση αὐ­τοῦ. Ἡ πα­ρά­δο­ση τῆς Ἀ­κρο­πό­λε­ως τῶν Ἀ­θη­νῶν ἐ­ξέ­φρα­ζε συμ­βο­λι­κὰ τὴν δει­νὴ θέ­ση, στὴν ὁ­ποία­ εἶ­χε πε­ρι­έλ­θει ὁ Ἐθνι­κὸς ἀ­γώ­νας. Καὶ οἱ Αἰ­γύ­πτι­οι με­τέ­φε­ραν νέ­ες δυ­νά­μεις γι­ὰ τὸ τε­λει­ω­τι­κὸ χτύ­πη­μα.

του Παναγιώτη Ήφαιστου,

Για να κατανοηθεί η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η εξέλιξη και κατάληξή της, είναι αναγκαίο να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι επί αιώνες, πέραν της πολιτικής κουλτούρας και των αυτεξούσιων-αυτόνομων αποφάσεών τους, τα Κοινά των Πόλεων, για να επιβιώσουν εθίστηκαν στις κάθε είδους συναλλαγές με υπέρτερες εξουσίες. Βασικά πάνω σε αυτό σκόνταψε ο Καποδίστριας και ίσως αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι ξένοι, ιδιαίτερα οι Βρετανοί.

Διάσπαρτοι όπως ήταν οι Έλληνες –προγενέστερα έγιναν και κάποια αναπόφευκτα ίσως λάθη από διακεκριμένα μέλη της Διασποράς– δεν διέθεταν μια υψηλή εθνική στρατηγική του συνόλου των Πόλεων και της Διασποράς. Αν και όπως λέγεται «το δικαστήριο των εθνών είναι η Ιστορία», προσεκτική μελέτη του στρατηγικού περιβάλλοντος της εποχής δείχνει ότι η κακοτυχία των Ελλήνων δεν ήταν τυχαία.

Ο 18ος αιώνας ήταν βασικά το μεταίχμιο της κορύφωσης της αποικιοκρατίας και των εξισορροπητικών διενέξεων των μεγάλων δυνάμεων που έφερε η εξέγερση στο Παρίσι και ο Ναπολέων. Επιπρόσθετα, υπάρχει κάτι πολύ πιο σημαντικό, το οποίο δεν φαίνεται να λήφθηκε υπόψη από τους ηγέτες των επαναστατών και το οποίο ο Καποδίστριας στην συνέχεια προσπάθησε να το διαχειριστεί.

Η υπερδύναμη της εποχής και μεγάλη θαλασσοκράτειρα, η Βρετανία, ήλεγχε την περίμετρο της Ευρασίας (Ευρώπη, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή, Ινδική Χερσόνησο μέχρι την Κίνα). Με το πανίσχυρο ναυτικό της κυριαρχούσε στις θάλασσες, έκανε ναυτικούς αποκλεισμούς της Ευρώπης και κυριολεκτικά απαγόρευε στις ηπειρωτικές δυνάμεις, κυρίως στην Ρωσία, να κατέβουν στα θερμά νερά. Αυτά, λοιπόν, είχαμε στο στρατηγικό επίπεδο όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση.