Στην ήδη ερειπωμένη από τον πόλεμο Ελλάδα δόθηκε σημασία στην αποκατάσταση της ζωής στις πόλεις με κύριο έργο να καθαριστούν οι δρόμοι από τα συντρίμμια και από τα ερείπια και να οικοδομηθούν τα πρώτα αναγκαία κτίρια ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι χιλιάδες άνεργοι και πρόσφυγες να δουλέψουν στα έργα αυτά. Ακόμη το ρυμοτομικό πλέγμα της πόλης σχεδιάστηκε ώστε η κυκλοφορία να γίνεται άνετα και να υπάρχουν αρκετές έξοδοι της πόλης προς την ύπαιθρο αλλά και στις γειτονικές πόλεις. Στο πολεοδομικό σχέδιο της κάθε πόλης καθορίστηκε το διοικητικό, το δικαστικό, το εκκλησιαστικό, το εμποροβιομηχανικό, το εκπαιδευτικό-πολιτιστικό , το στρατιωτικό, το κοινωνιστικό κέντρο με την ανέγερση αντίστοιχων κτιρίων.
Κατασκευάστηκαν λοιπόν τα πρώτα δημόσια κτίρια, στρατώνες, νοσοκομεία, φυλακές, και μικρά λιμενικά έργα.
Για τον σχεδιασμό των δημοσίων κτιρίων και τα σχέδια επεκτάσεων των πόλεων ανέθεσε τη μελέτη στον μηχανικό Σταμάτιο Βούλγαρη ο οποίος το 1828 μαζί με τον συνάδελφό του Eduard Schaubert ήρθαν στην Ελλάδα. Στο έργο αυτό συμμετείχαν και άλλοι 11 Ελληνες αρχιτεκτόνες-μηχανικοί, 7 Γάλλοι (του Μηχανικού) και 9 τεχνικοί-μηχανικοί άλλων εθνικοτήτων. Ως αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών ήταν:
- Να εκπονηθούν πολεοδομικές μελέτες για πολλές πόλεις του νεοσύστατου κράτους, όπως για τα Λουτρά Αιδηψού, την Άμφισσα, το Μεσολόγγι, τη Ναύπακτο, τη Λειβαδειά, την Πάτρα, το Αίγιο, τη Θήβα, τη Κόρινθο, την Αθήνα, το Άργος, την Τρίπολη, το Ναύπλιο, το Άστρος, την Πρόνοια Ναυπλίου, την Πάτρα, την Πύλο, τη Μεθώνη , τη Κορώνη. Στις 13 Αυγούστου 1830 ψηφίσθηκε υπόμνημα για την ίδρυση οικισμού στη Σκάλα Σαλώνων ο οποίος αποτέλεσε την αρχή δημιουργίας της Ιτέας.
- Προβλέφθηκαν ορισμένες παρεμβάσεις στον ιστό των παλαιών πόλεων (λήφθηκε πρόνοια για τη δημιουργία δικτύων υποδομής)
- Εφαρμόστηκε το ιπποδάμειο σύστημα (ορθογώνιων τετραγώνων, που πρώτος εφάρμοσε ο Ρόδιος αρχιτέκτων Ιπποδαμος) για τον σχεδιασμό των νέων πόλεων.
- Υιοθετήθηκε η κατάργηση των σαχνισιών (της προβολής του πρώτου ορόφου πάνω από το δρόμο, τα είδη γενικευμένου εξώστη, προβόλου, στηριζόμενης με δοκούς λοξούς) για λόγους υγιεινής (άνετη κυκλοφορία του αέρα, άμεση ηλιοφάνεια των οικιών). Προτάθηκε η ευθεία πρόσοψη των κτιρίων βάσει του ευρωπαικού συστήματος.
- Υιοθετήθηκε ο απλός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός με απέριττες κατασκευές.
- Το 1830 ανατέθηκε η μελέτη στον Γάλλο μηχανικό Βιρλέ ντ' Οστ για το σχέδιο της διάνοιξης του Ισθμού της Κορίνθου, μιάς ιδέας την οποία ο Περίανδρος, ο τύραννος της Κορίνθου και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, είχε συλλάβει.Το κόστος του έργου εκτιμήθηκε στα 40 εκατομμύρια περίπου χρυσά φράγκα.
Ο Καποδίστριας ενθάρρυνε τους κατοίκους να ιδρύσουν νέες πόλεις και τους βοηθούσε με τη χορήγηση δωρεάν εκτάσεων του δημοσίου. Τα ψηφίσματα είναι χαρακτηριστικά: « α) εις τους θέλοντες να ανεγήρουν πόλη ή προάστιο όπου ήδη υπάρχουν μόνον ερείπια ή οπουδήποτε της Ελλάδος επί γης εθνικής, άμα διαγραφεί το ανήκον σχέδιον, οι γαίαι θέλουν παραχωρείσθαι δωρεάν πλην κατά τας συμφωνίας, β) αι παραχωρήσεις των δι' οικοδομάς τόπων θέλουν γίνεσθαι δωρεάν, όπου δεν υπάρχει αρχή πόλεως ή προαστίου, όπου δε υπάρχει εις οιονδήποτε βαθμόν, θέλουν πωλήσθαι δια δημοπρασίας.» Με τον τρόπο αυτό πέτυχε να εξασφαλίσει έσοδα για το κράτος και επιπλέον να μην συγκεντρωθεί ο πληθυσμός στις ήδη υπάρχουσες πόλεις εφόσον μεγάλες εκτάσεις της χώρας ήταν ακατοίκητες ή αραιοκατοικημένες.
Πιο συγκεκριμένα παραθέτουμε κάποια δημόσια κτίρια και δημόσια έργα που έγιναν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας:
Στην Αίγινα κατασκευάστηκαν το Οικοτροφείο, το Εθνικό Τυπογραφείο, το Κεντρικό σχολείο, αλληλοδιδακτικά σχολεία, το Νομισματοκοπείο. Κατασκευάστηκε μεγάλη παραλιακή οδός. Στην Αίγινα, όπως και στον Πόρο, φυτεύθηκαν χιλιάδες δέντρα.
Στο Άργος κτίστηκε το Δημαρχείο, από τα ωραιότερα νεοκλασσικά κτίρια του 19ου αιώνα, και το Δημοτικό Σχολείο, νεοκλασσικό κτίριο (1ο και 7ο Δημοτικό Σχολείο, σήμερα). Στο κτίριο αυτό συνήλθε η 5η Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων το 1831. Κτίστηκαν στρατώνες του ιππικού στις βάσεις Ενετικού οικοδομήματος.
Στο Ναύπλιο, η Παλαιά Πόλη έχει ρυμοτομηθεί στην εποχή του Καποδίστρια, με το σχεδιασμό του μηχανικού Σταμάτη Βούλγαρη. Εγινε καταγραφή των ετοιμόρροπων κτιρίων, καθαρίστηκαν οι δρόμοι και απαγορεύτηκε η σφαγή των ζώων στην πόλη. Δημιουργήθηκαν νέοι δρόμοι, πλατείες και διαιρέθηκε η πόλη σε ενορίες. Κατασκευάστηκε η Βασιλέως Κωνσταντίνου, ο «Μεγάλος Δρόμος», ο οποίος είναι και ο πρώτος δρόμος που κατασκευάστηκε με πρωτοβουλία του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ήθελε δρόμους και πόλεις ίδιες με τις προδιαγραφές των ευρωπαϊκών. Οικοδομήθηκε το προάστιο του Ναυπλίου και το ονόμασε Πρόνοια υπέρ των απόρων Ελλήνων. Έδωσε λεπτομερείς οδηγίες προς τον Σταμάτιο Βούλγαρη και τον Νικόλαο Μαυρομάτη: «Η πόλις του Ναυπλίου και οι προμαχώνες των φρουρίων αυτής γέμουσι πολυαρίθμων καλυβίων, όπου ως εκ των μακρών συμφορών της πατρίδος συνεσωρεύθησαν ανέστιοι γέροντες, γυναίκες τε και παιδία, αθλίως διακείμενοι και υπό νόσον επαπειλούμενοι, εσομένων, δια την ενεστώσαν ώραν του έτους, φοβερών εις τε την πόλιν και εις πάσαν την επικράτειαν. Τούτο οφείλουσα να προλάβη το δεινόν η κυβέρνησις εκ των ενόντων πόρων, σας επιβάλλω, Κύριοι την εξής επιστασίαν:
- Να επισκεφθήτε πρώτον εντός της πόλεως και έπειτα εις τας επάλξεις των φρουρίων έν προς έν τα ρηθέντα καλύβια.
- Να καταστρώσετε κατάλογον ακριβή και ονομαστικόν των ενοικούντων ανδρών, γυναικών και παιδίων, κατά μέρος σημειούντες τα ηλικίαν έχοντα εννέα έως δώδεκα ετών.
- Θέλετε συνεκλέξη μετ' εμού έξω της πόλεως, πλησίον του χωρίου 'Αρεια, τόπον υγιεινόν και προσφυή, ίνα εκεί κατασκευασθώσιν ανυπερθέτως καλύβαι αι αναγκαίαι εις υποδοχήν των δυστυχών τούτων, αξιωτάτων της παρά της Πατρίδος επιμελείας.
- Να μοι παραστήσετε προϋπολογισμόν της εις κατασκευήν των νέων καλυβών χρειώδους δαπάνης, προσλογιζόμενοι και την ύλην των καθαιρεθησομένων σκηνώσεων.
- Αι οικογένειαι αι περιληφθησόμεναι εις την νέαν συνοικίαν θέλουσιν εργάζεσθαι υπό την διεύθυνσίν σας και δότε αυταίς ελπίδαν ότι αντί τούτου θέλουσι λαμβάνειν καθ' ημέραν μίαν μερίδαν άρτου.»
Διανοίχτηκε ο δρόμος Άργους-Ναυπλίου: «και ήδη πρώτον μετά πολλούς αιώνας θέλουσι μεταβαίνει από Ναυπλίου εις Άργος με όχημα». Ελειτούργησε και η πρώτη δημόσια συγκοινωνία με επτάθεσια άμαξα, η οποία εκτελούσε δύο δρομολόγια ημερησίως. Η διάρκεια της διαδρομής ήταν 1 ώρα και 45 λεπτά και το εισιτήριο ήταν ένας φοίνικας. Στους επιβάτες εδίδετο εφημερίδα προς ανάγνωση.
Σχεδιάστηκε η πόλη των
Πατρώνκαι η πόλη χωρίστηκε σε Κάτω και Άνω Πόλη και αξιοποιήθηκε και το λιμάνι. Έγραφε ο Καποδίστριας προς τον Σταμάτιο Βούλγαρη: «Μετά την επιτυχίαν του έργου σας, της βάσει σχεδίου ανοικοδομήσεως της Τριπολιτσάς, σας παρακαλούμεν να εκδηλώσετε παρόμοιον ενδιαφέρον και δια την πόλιν των Πατρών. Οι μεν Τούρκοι και 'Αραβες την έχουν ήδη εγκαταλείψει, αφήσαντες ερείπια επί ερειπίων, οι δε πολίται αυτής, της άλλοτε ακμαζούσης και ευτυχούς πόλεως, επανερχόμενοι και αναζητούντες τας εστίας των, παρακαλούν την Κυβέρνησιν να τους στείλη μηχανικούς δια να χαράξουν τας γραμμάς βάσει των οποίων οι πολίται σήμερον μεν θα κτίσουν καλύβας, αύριον, Θεού ευδοκούντος, οικίας και πλατείας και πόλιν ολόκληρον.Πορευόμενοι προς Πάτρας δια Ναυπλίου και Κορίνθου, θα καταστήσετε περισσότερον ωφέλιμον την πορείαν σας, εάν μελετήσετε και την κατάστασιν της οδού, όπως είχατε μελετήσει και την οδόν η οποία έφερε από τους Μύλους του Ναυπλίου εις Τριπολιτσάν».
Σχεδιάστηκε η πόλη της
Μεθώνης. Το σχέδιο αυτό εκπονήθηκε στις 4 Μαΐου του 1829 από τον λοχαγό Adubart του μηχανικού συντάγματος της Γαλλικής στρατιάς του Μαιζών και φέρει τον αριθμό 1 (είναι προφανώς το πρώτο σχέδιο Ελληνικής πόλεως) και την υπογραφή του Ιωάννη Καποδίστρια. Στην Μεθώνη κτίστηκε το Καποδιστριακό Σχολείο Μεθώνης το οποίο ήταν ένα από τα πρώτα επτά σχολεία που κατασκευάστηκαν. Ακόμη κατασκεύαστηκε η οδός που συνέδεσε την Μεθώνη με την Πύλο.
Στην
Τρίπολη από τον Μάρτιο του 1828 έως τον Μάρτιο του 1830 είχαν επισκευαστεί 650 κατοικίες, 250 εργαστήρια, πλατείες και λεωφόροι.
Το
Μεσολόγγιστο τέλος του 1830 είχε 400 σπίτια, σχολείο, δύο μικρούς στρατώνες και ανακαινισμένη τη Μητρόπολη. Άξιος μνείας είναι ο
Κήπος των Ηρώων. Η ιδέα της δημιουργίας ενός κήπου αφιερωμένου στη μνήμη των αγωνιστών του Μεσολογγίου ανήκει στον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο κήπος ήταν πυκνοφυτεμένος, διάσπαρτος από μνημεία που ανεγέρθησαν κατά καιρούς και ήταν αφιερωμένα σε εξέχουσες στρατιωτικές και πολιτικές προσωπικότητες της εποχής που ήταν Έλληνες και Φιλέλληνες. Ξεχωρίζουν μνημεία, όπως αυτό του Μάρκου Μπότσαρη, το μαρμάρινο άγαλμα του Λόρδου Βύρωνα -σε κρύπτη του αγάλματος οποίου περιέχονται σπλάχνα του ποιητή-, ο Τύμβος των Ηρώων όπου είναι θαμμένα ομαδικά τα οστά ανώνυμων θυμάτων της πολιορκίας και το μνημείο των Φιλελλήνων αφιερωμένο σε όσους εθελοντικά αγωνίστηκαν για την Ελλάδα, κυρίως Γερμανοί, Πολωνοί, Ιταλοί και Γάλλοι.
Στο
Γαλαξίδι χτίστηκαν εκατοντάδες σπίτια, μόλος στο λιμάνι και αλληλοδιδακτικό σχολείο 300 μαθητών.
Επισκευάστηκε η
Μονή της Βαρνάκοβας, το 1831, με προσωπική επιχορήγηση 1.800 φοινίκων από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος θεωρείται και δεύτερος κτήτωρ της Μονής.
Στις 13 Αυγούστου 1830 με ψήφισμα του Κυβερνήτου ιδρύθηκε η πόλη
Ιτέα και ορίστηκε «α)η εκτός του σχεδίου της περί εις ο λόγος νέας πόλεως γή να διανεμηθεί δωρεάν εις τους κατοίκους των Σαλώνων και τους άλλους Έλληνας όσοι... θελήσουν να κατοικήσουν εις αυτήν ανά 400 ή 600 τετραγωνικούς πήχεις εις έκαστον». Σε άλλο σημείο του ψηφίσματος ορίστηκε «το αυτό μέτρο θέλει ληφθείν και εις όσα μέρη δια την ευηρασίαν του κλίματος και την εμπορικήν θέσιν ζητήσουν οι κάτοικοι διαφόρων περιοχών να κτίσουν νέα πόλη».
Την άνοιξη του 1829, ο Κυβερνήτης ενέκρινε αίτημα του Αμερικανού γιατρού Σάμουελ Χάου, από τους πιο ειλικρινείς αλλά ελάχιστα γνωστούς φιλέλληνες, για τη χορήγηση έκτασης 5.000 στρεμμάτων άγονης γης στην περιοχή
Επάνω Εξαμίλι της Κορίνθου, όπου ο τελευταίος εγκατέστησε προσφυγικές οικογένειες. Πρόκειται για πολύ σημαντικό έργο όσον αφορά στην προστασία απόρων ανθρώπων και στην παροχή εργασίας.
Ο Καποδίστριας ζήτησε από τον στρατηγό Αδάμ στην Κέρκυρα να του προμηθεύσει: «διά την κατασκευήν των μεγάλων οδών πλήθος αναγκαίων, αμαξών δηλαδή, διτρόχων, μονοτρόχων, σκαπανών, πτυαρίων, ξύστρων, λιθοτριπτών,... και εν ώ η Ελληνική κυβέρνησις όχι μόνον ήθελε δαπανήση αδρώς ίνα τα προμηθευθή αλλά και καιρόν ήθελε χάση πολύν, παραγγέλλουσα αυτά εις Γαλλίαν ή Ιταλίαν... Στρατηγέ μου, να μας δώσετε εκ των φυτωρίων σας όσα δένδρα δύνασθε, μάλιστα δε ακακίας, και κατάλπας, και συκομορέας, και άλλα τοιαύτα, έχοντα ταχείαν την αύξησιν...».
Ο Καποδίστριας κινητοποίησε όχι μόνο την Κυβέρνηση αλλά και τον λαό για την επίτευξη αυτών των έργων. Το αποτέλεσμα ήταν πολλοί κάτοικοι να δίνουν γη για την επέκταση των πόλεων ή ν΄αναλαμβάνουν όσο μπορούν ή ακόμη και καθ΄ολοκληρίαν την ανέγερση σχολείων. Στους δημοσίους υπαλλήλους γίνονταν μικρές κρατήσεις από το μισθό τους για την κατασκευή διοικητηρίων και στρατώνων.
